Thị trường xe điện Ấn Độ: Cơn khát taxi và Nhà máy Vinfast

Thị trường xe điện dịch vụ tại Ấn Độ đang trải qua một giai đoạn bùng nổ nhu cầu chưa từng thấy, nhưng đồng thời cũng đối mặt với một thách thức lớn: nguồn cung xe không đủ đáp ứng. Tình trạng này khiến các công ty gọi xe điện như Blue Smart, dù đã có chỗ đứng vững chắc, vẫn gặp khó khăn trong việc phục vụ khách hàng, ngay cả những người trung thành nhất. Câu chuyện về anh Rahat, một thành viên ưu tiên của Blue Smart tại Bengaluru – “Thung lũng Silicon của Ấn Độ”, là minh chứng rõ ràng. Dù là khách hàng VIP, anh Rahat vẫn thường xuyên không đặt được xe, cho thấy sự thiếu hụt trầm trọng của nguồn cung xe điện trên thị trường này.

Blue Smart cùng các đối thủ trong lĩnh vực xe điện dịch vụ đang dần chiếm lĩnh thị phần từ tay các ông lớn truyền thống như Ola và Uber. Điểm hấp dẫn cốt lõi của họ nằm ở dàn xe thuần điện, thu hút tệp khách hàng quan tâm đến môi trường. Bên cạnh đó, các yếu tố như tính tiện dụng của ứng dụng, cam kết không hủy chuyến, không tăng giá đột ngột, cùng chất lượng dịch vụ (xe sạch sẽ, có nước uống, kẹo bạc hà) đã giúp Blue Smart xây dựng được một lượng khách hàng trung thành lớn mạnh tại các thành phố trọng điểm như Delhi và Bengaluru. Công ty này đã đặt ra những mục tiêu mở rộng đầy tham vọng, như thâm nhập thị trường Mumbai và nâng tổng số xe lên 100.000 chiếc vào năm 2025. Tuy nhiên, mục tiêu trước mắt là 10.000 xe vào đầu năm nay đã không đạt được, với con số thực tế chỉ khoảng 8.000 chiếc.

Lý do chính dẫn đến việc các công ty như Blue Smart không thể mở rộng quy mô nhanh như mong muốn, dù có nguồn vốn và kế hoạch rõ ràng, là khả năng sản xuất của các nhà sản xuất xe điện không theo kịp tốc độ tăng trưởng nhu cầu. Chuyên gia Sivan Prabhu từ công ty tư vấn Gartner, nhận định thị trường chỉ có vỏn vẹn một hoặc hai nhà sản xuất lớn đang hoạt động, và họ không thể chạy hết công suất để đáp ứng cơn khát xe từ các đơn vị dịch vụ. Ông nhấn mạnh, dù có bao nhiêu thỏa thuận hay hợp tác được ký kết, vấn đề cốt lõi vẫn nằm ở nguồn cung xe.

Chính trong bối cảnh nguồn cung khan hiếm và nhu cầu tăng cao này, vai trò của Ấn Độ như một điểm đến chiến lược cho các nhà sản xuất xe điện trở nên vô cùng quan trọng. Vinfast đã nhận thấy tiềm năng này và đang tích cực xây dựng nhà máy sản xuất xe điện tại bang Tamil Nadu, Ấn Độ. Dự án được khởi công vào tháng 2 năm nay và theo thông tin cập nhật, nhà máy đang trong quá trình lắp đặt thiết bị, dự kiến đi vào hoạt động ngay từ năm sau. Với tổng mức đầu tư ban đầu 500 triệu USD và công suất tối đa lên tới 150.000 xe mỗi năm, nhà máy của Vinfast được kỳ vọng sẽ đóng góp đáng kể vào việc giải quyết bài toán nguồn cung cho thị trường Ấn Độ.

Mô hình kinh doanh của các công ty xe điện dịch vụ khác biệt so với dịch vụ taxi truyền thống. Thay vì dựa vào xe của tài xế đăng ký (thường chạy xăng/diesel), các công ty xe điện phải tự đầu tư và quản lý đội xe của mình. Theo ông Zishaan Mera từ Viện Tài nguyên Thế giới tại Ấn Độ, xe điện hiện tại vẫn còn một số hạn chế so với xe động cơ đốt trong về quãng đường di chuyển (khoảng 50-60%) và công suất (kém hơn khoảng 30%). Chi phí đầu tư ban đầu cho xe điện cũng cao hơn đáng kể, khoảng 50% so với xe cùng loại. Tuy nhiên, các công ty như Blue Smart đã khắc phục những nhược điểm này bằng cách tối ưu hóa việc quản lý đội xe: mua số lượng lớn để có giá tốt và lãi suất vay ưu đãi (do mục đích “xanh”), tự xây dựng hạ tầng sạc (Blue Smart có khoảng 5.000 cổng sạc) và có đội ngũ bảo trì riêng.

Nhận thấy xu hướng “xanh” và áp lực từ chính phủ về chuyển đổi năng lượng, các ông lớn như Ola và Uber cũng bắt đầu triển khai dịch vụ xe điện. Dù Ola gặp thất bại trong thử nghiệm ban đầu, Uber đã tìm hướng đi khác bằng cách hợp tác với các đội xe điện địa phương như Lithium Urban Technologies, Everest Fleet, Evee, Harekrishna và Move để nhanh chóng mở rộng quy mô lên tới 25.000 xe vào năm 2026. Đáng chú ý, Uber đã đầu tư 20 triệu USD vào Everest Fleet, đơn vị sở hữu đội xe điện dịch vụ lớn nhất Ấn Độ với 19.000 chiếc do Tata Motors sản xuất.

Từ góc độ đầu tư, ông Aniruddha Damani, Giám đốc tại quỹ ATA Venture Fund (đã đầu tư 2 triệu USD vào Everest Fleet), nhận định rằng nguồn cung xe điện sẽ sớm ổn định hơn nhờ sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ Ấn Độ. Ông cũng có tầm nhìn về tương lai của dịch vụ thuê pin tính phí theo quãng đường di chuyển. Các công ty xe điện dịch vụ, khi trở thành những khách hàng mua xe lớn nhất tại Ấn Độ, sẽ có tiếng nói quyết định, buộc các nhà sản xuất phải ưu tiên cung ứng cho họ, tương tự như cách Southwest Airlines đã làm thay đổi ngành hàng không. Thị trường này cũng đang thu hút lượng lớn vốn đầu tư, với Blue Smart được định giá 245 triệu USD và vừa huy động thêm 24 triệu USD từ hơn 20 nhà đầu tư. Các startup khác như Snap-e và Eeeve cũng gọi vốn thành công.

Tuy nhiên, vấn đề nguồn cung vẫn là rào cản lớn nhất. Số lượng nhà sản xuất xe điện còn ít ỏi trong khi nhu cầu tăng cao khiến việc đặt xe trở nên khó khăn. Tata Motors, nhà sản xuất ô tô lớn nhất Ấn Độ, dù có sản phẩm phù hợp như Tata Xpres-T, nhưng lại có danh sách đặt hàng vượt quá công suất và không tập trung ưu tiên phân khúc xe taxi. Chuyên gia Sivan Prabhu chỉ ra rằng các nhà sản xuất lớn kiếm tiền chủ yếu từ phân khúc phổ thông và thiếu các chính sách, quy định cụ thể hướng đến thị trường xe dịch vụ. Điều này kìm hãm tốc độ sản xuất cho mục đích taxi.

Sự phụ thuộc vào một nhà cung cấp duy nhất cũng tiềm ẩn rủi ro. Snap-e sử dụng chủ yếu xe của Tata, trong khi Eeeve dựa vào mẫu i6 của BYD. Việc sử dụng một dòng xe duy nhất có thể gặp vấn đề nếu xảy ra lỗi diện rộng hoặc nếu nhà cung cấp gặp khó khăn. Trường hợp của Eeeve đặc biệt nhạy cảm khi chính phủ Ấn Độ đã từ chối đề xuất xây nhà máy trị giá 1 tỷ USD của BYD vào tháng 7 vừa qua. Dù đồng sáng lập Eeeve vẫn giữ mối quan hệ tốt với BYD và đánh giá cao vai trò của hãng này trong chuỗi cung ứng xe điện toàn cầu, công ty vẫn đang tìm cách đa dạng hóa nguồn cung, sẵn sàng thử nghiệm xe từ các hãng khác như Mahindra khi mẫu xe điện dùng pin BYD của hãng này ra mắt. Blue Smart cũng đã học được bài học này, ban đầu chỉ sử dụng xe Tata, nhưng gần đây đã mua thêm xe từ Mahindra, Hyundai và MG. Tuy nhiên, việc sử dụng nhiều dòng xe cũng mang đến những thách thức riêng về việc đồng bộ hóa hạ tầng sạc, đào tạo nhân viên bảo dưỡng và đảm bảo tài xế sử dụng xe hiệu quả.

Ông Mayank Khanduja, Giám đốc Tài chính tại Ola và nhà sáng lập quỹ Elevation Capital (đã đầu tư vào cả Blue Smart và Snap-e), có niềm tin rằng thị trường xe điện dịch vụ tại Ấn Độ sẽ không theo mô hình “người thắng có tất cả”, mà các công ty sẽ thành công dựa trên khu vực hoạt động. Ông cho rằng việc Blue Smart tăng trưởng chậm lại không phải là vấn đề nếu họ vận hành xe hiệu quả và duy trì tốc độ tăng trưởng dương. Tuy nhiên, ông cũng đồng ý rằng vấn đề nguồn cung sẽ còn tồn tại trong vài năm tới và chỉ thay đổi khi các nhà sản xuất thực sự nâng cao năng lực sản xuất của mình.

Tóm lại, thị trường xe điện dịch vụ tại Ấn Độ đang có tiềm năng to lớn với nhu cầu tăng vọt, thu hút đầu tư mạnh mẽ và sự tham gia của các ông lớn. Tuy nhiên, nút thắt lớn nhất hiện nay nằm ở khả năng cung ứng xe từ các nhà sản xuất. Việc Vinfast xây dựng nhà máy tại Ấn Độ với công suất lớn là một bước đi chiến lược, không chỉ thể hiện tầm nhìn toàn cầu của hãng xe Việt mà còn góp phần quan trọng vào việc giải quyết bài toán nguồn cung cho một thị trường đang khao khát xe điện. Tình hình sẽ thay đổi khi các nhà sản xuất đẩy mạnh sản xuất, nhưng quá trình này cần thời gian và phụ thuộc nhiều vào chính sách hỗ trợ cũng như chiến lược ưu tiên của các hãng xe.

Tài liệu tham khảo:

• Phân tích và báo cáo thị trường từ các công ty tư vấn (Gartner)
• Quan điểm và nhận định từ chuyên gia các viện nghiên cứu (Viện Tài nguyên Thế giới)
• Thông tin từ lãnh đạo các công ty hoạt động trong ngành (Blue Smart, Eeeve, Tata Motors, v.v.)
• Quan điểm từ các quỹ đầu tư (ATA Venture Fund, Elevation Capital)
• Thông cáo báo chí và cập nhật từ các nhà sản xuất xe điện (Vinfast, BYD, Mahindra, Hyundai, MG)